Büyükşehir Belediyelerinin Kurumsal Yapısında İş Sağlığı ve Güvenliği Birimlerinin Yeri ve Bir Model Önerisi

NurullahYÜCEL, Burak Hamza ERYİĞİT


Giriş:
1980’lerden sonra tüm dünyada gelişen neo-liberal politikalar yerelleşme olgusunu da beraberinde getirmiştir. Türkiye, aynı dönemde yerelleşme stratejilerine uygun metropoliten alanların yönetimine dair düzenlemeleri yürürlüğe koymuştur. Bu kuruluşların 2004 yılında 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile kurumsallaşma süreci pekiştirilmeye çalışılmış ayrıca 2008 yılında 5747 sayılı ve 2012 yılında 6360 sayılı kanunlar ile büyükşehir belediyelerinin görev-yetki ve sorumluluklarının yanında hizmet ettikleri alanlarda da genişleme söz konusu olmuştur. 2012 yılında büyükşehir belediyelerinin görev-yetki-sorumluluk ve hizmet ettikleri alanları genişleten düzenlemelerin yanında ayrıca 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yürürlüğe girmiştir. Böylece Büyükşehir Belediyeleri’nin yerel halka karşı görev, yetki ve sorumlulukları ile birlikte artan iş yüküne paralel İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)’ne yönelik sorumlulukları da artmıştır. Büyükşehir Belediyeleri organizasyonel açıdan fonksiyonel örgüt yapısına sahip yapılardır. Bu yapı içerisinde İSG mevzuatına en uygun şekilde hareket edilmesini sağlamak için İSG birimlerinin organizasyonel yapı içerisinde örgüt teorileri ve yetki türleri kapsamında nerede yapılandırılması gerektiği büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada içerik analizi ve literatür analizi yöntemleri kullanılrak Türkiye’de faaliyet gösteren büyükşehir belediyeleri ve bağlı kuruluşlarının İSG’ye dair kurumsal yapıları örgüt teorileri ve yetki türleri açısından
değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Büyükşehir belediyeleri ve bağlı kuruluşlarının birçoğunda İSG birimlerinin fonksiyonel örgüt yapısına uygun harcama yetkilisinin hemen altında müdürlük şekilde yapılandırdığı gözlenmiştir. Bu çalışmada sonuç itibari ile İSG mevzuatı bağlamında büyükşehir belediyelerinde beklenilen sonuçların elde edilebilmesi için fonksiyonel örgüt yapısı içerisinde İSG birimlerinin kurmay yetki kullanan birimler şeklinde tepe yönetimine bağlı biçimde yapılandırılması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Çalışmanın hipotezi:
Literatür ve içerik analizi yöntemleri kullanılarak İSG birimlerinin büyükşehir belediyeleri ve bağlı
kuruluşlarında fonksiyonel yetki yerine kurmay yetki ile donatılması halinde İSG hizmetlerinin daha etkin, verimli, kaliteli ve sürekli verilebileceği savı oluşturmaktadır. Amaç: Bu çalışmamızda büyükşehir belediyelerinin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı kapsamında organizasyonel yapısı içinde bahsi geçen birimlerin nerede örgütlediği nerede yapılandırdığı ve en etkin ve en doğru olan yapılanmanın hangisi olduğu hususunda çalıştık.

Kapsam:
Büyükşehir belediyeleri ve bağlı kuruluşları ile bu kuruluşların organizasyonel yapıları
oluşturmaktadır.

Sınırlıklar:
Toplamda 30 büyükşehir ve 33 bağlı kuruluşun 13 tanesinin web sayfasında kurumsal yapı ve İSG birimleri olmaması nedeniyle tüm belediyelerin ve bağlı kuruluşların kurumsal yapılarına erişilmemiş olması en önemli sınırlılığı oluşturmuştur. Ayrıca çalışma esnasında kimi büyükşehir belediyeleri ile bağlı kuruluşlarının kurumsal yapılarında İSG’yi de kapsayan değişimler de başka bir sınırlılığı meydana getirmiştir.

Yöntem:
Bu çalışmada ilk olarak 30 Büyükşehir Belediyesi ve bu belediyelere bağlı 33 kuruluşun organizasyon şemasına Aralık 2016 ve Aralık 2017 tarihleri arasında web sayfalarından ulaşılmıştır .Organizasyon şemalarında detaylı bilgi bulunmayan kurumların yetkilileri mülakatlar yapılmıştır. Erişilebilen 24 büyükşehir belediyesi ve 26 bağlı kuruluş göz önünde bulundurularak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Bu çalışmada içerik analizi ve literatür analizi yöntemleri kullanılarak Türkiye’de faaliyet gösteren büyükşehir belediyeleri ve bağlı kuruluşlarının İSG’ye dair kurumsal yapıları örgüt teorileri ve yetki türleri açısından değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Bulgular:
Çalışmaya 50 kuruluş dâhil edilmiştir. Bu kuruluşlardan 24 tanesi büyükşehir belediyesi 26 tanesi ile büyükşehir belediyelerine bağlı kuruluşlardan oluşmaktadır. Veriler analiz edildiğinde İSG müdürlük/birimlerin % 42 oranında insan kaynakları ve eğitim daire başkanlığına, %22
oranında sağlık (ve sosyal) işler daire başkanlığına, %14 oranında destek hizmetleri daire aşkanlığına bağlı olacak şekilde yapılandırıldığı gözlenmektedir. Ayrıca çok kısmi biçimde genel müdür yardımcısına, genel müdüre, çevre koruma ve kontrol işleri daire başkanlığına, fen işleri daire başkanlığına, planlama yatırım ve inşaat dairesi başkanlığına ve işletmeler dairesi başkanlığına bağlı olarak yapılandırılan İSG birimleri de mevcuttur. Organizasyon şemasında iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının hangi yapı altında yürütülmekte olduğu incelendiğinde; %80’nin şube müdürlüğü, %10’nun ise Şube Müdürlüğü altında birim olarak yapılandırıldığı
tespit edilmiştir.

Sonuç:
Kurmay yetki kurgusu göz önünde bulundurularak tepe yönetimine bağlı biçimde yapılandırılan İSG birimleri aşağıda gösterilmiştir. Söz konusu yapılanmalardan birisi Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin bağlı kuruluşu SASKİ ve Van Büyükşehir Belediyesi’nin bağlı kuruluşu VASKİ’de uygulanmaktadır. Bu iki uygulama kurmay yetki savunusunu en güçlü şekilde ortaya koyan önemli örnekler olarak ön plana çıkmaktadır. Fakat İSG uygulamalarında ortaya koyulan bu organizasyonel yapı kurmay yetki üzerinden değil bu organizasyonlarda da fonksiyonel yetki üzerinden görev ifa etmektedir. Burada bahsi geçen İSG birimlerinden beklenen tepe yöneticisine danışmanlık ve sorunlar ile ilgili çözüm önerileri sunarak teknik
anlamda sürece destek olmak şeklindedir. Stratejik karar verebilme yetisine sahip olan birimler organizasyonel anlamda tepe yönetimi içerisinde sayılmaktadır. Bağlı kuruluşlarda stratejik karar verme yeteneği bulunan bir diğer mevki, genel müdür yardımcılıklarıdır. Büyükşehir Belediyelerinin bağlı kuruluşları açısından genel müdür yardımcılığına bağlı yapılanmış İSG Müdürlükleri; Adana ASKİ, Konya KOSKİ, Malatya MASKİ olarak sıralanabilir. Fakat burada da kurmay yetkiden ziyade fonksiyonel yetki kullanan birimler şeklinde bahsi geçen müdürlüklerin örgütlendiği ve bizzat uygulamaya yönelik süreçleri takip ettikleri ifade edilebilir. Türkiye’nin
en önde gelen metropoliten yönetimleri olan İstanbul, Ankara ve İzmir Büyükşehir Belediyeleri ve bağlı kuruluşlarında kurmay yetki ya da fonksiyonel yetki bağlamında tepe yönetimine İSG birimlerinin bağlanmamış olması diğer büyükşehir belediyelerine ve bağlı kuruluşlarında olumsuz örnekler teşkil etmektedir. Çünkü bu güne kadar Türkiye’deki tüm yerel yönetimlerin lokomotif görevini öncü belediye olma özelliğini bu üç belediye götürmektedir. Büyükşehir belediyelerinde İSG’ de mevcut yapılanma ile bu kuruluşların nüfusları ile orantılı iş yüklerine paralel İSG konularında birçok hukuki, siyasi, idari, iktisadi ve toplumsal sorunu yaşayabileceği
endişesini ortaya çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler:
İş Sağlığı ve Güvenliği, Büyükşehir Belediyeleri, Organizasyonel Yapı, Fonksiyonel Yetki, Kurmay Yetki